Typowa polska gmina ma na swoim obszarze kilka tysięcy budynków w bardzo różnym standardzie i z rozmaitymi urządzeniami grzewczymi - od wydajnych pomp ciepła po przestarzałe kopciuchy, które wymagają wymiany. Urzędnicy wspierają mieszkańców w procesie modernizacji systemów ogrzewania, dlatego muszą być dobrze zorientowani, z jakimi budynkami mają do czynienia. Teraz dostają do ręki interaktywne narzędzie IMPAQT, które integruje dane o piecach i wizualizuje je na mapie.
- Eksperci Europejskiego Centrum Czystego Powietrza (ECAC) stworzyli zaawansowane narzędzie wspierające samorządy we wdrażaniu uchwał antysmogowych.
- Większość lokalnych przepisów dla ochrony powietrza wprowadza zakazy spalania niskiej jakości paliw lub używania zbyt emisyjnych pieców - problemem jest jednak egzekwowanie tych zasad przez samorządy.
- Dane na temat urządzeń grzewczych w polskich domach są zbierane, ale wyzwaniem jest ich opracowanie i aktualizacja, tak by mogły być użyteczne dla urzędników zajmujących się walką z zanieczyszczeniem powietrza i pomocne w prowadzeniu kontroli.
- System IMPAQT stworzony przez specjalistów z ECAC integruje dane o urządzeniach grzewczych w gminnych budynkach, śledzi ich zmiany i wizualizuje na mapie, aby łatwiej było ocenić, którym rejonom wciąż zagraża smog.
Europejskie Centrum Czystego Powietrza (European Clean Air Centre - ECAC) to polski think tank, który swoją pracą badawczą i analityczną wspiera działania samorządów i organizacji pozarządowych w zakresie poprawy jakości powietrza. Opublikowany przez ECAC w ubiegłym roku raport „Droga Polski do czystego powietrza” pokazuje, że jako kraj robimy zauważalne postępy w ograniczaniu ilości zanieczyszczeń w naszym powietrza. Autorzy analizy wskazują, że realizacja uchwał antysmogowych pozwoliłaby uwolnić zdecydowaną większość kraju od smogu do końca dekady, spełniając nowe, normy jakości powietrza zapisane w unijnej dyrektywie AAQD z 2024 r.
Głównym wyzwaniem w dalszym ograniczaniu niskiej emisji pozostaje sprawozdawczość – gminy często nie mają dokładnych danych, kto, gdzie i w jakim zakresie wymienił źródło ciepła. Nie będzie to jednak takie proste zadanie, gdyż dotychczas znaczna część wymiany domowych urządzeń grzewczych (które są głównym źródłem niskiej emisji w Polsce) odbywa się prawie zawsze z inicjatywy własnej właścicieli budynków, zachęconych kampaniami społecznymi i dofinansowaniem. Kontynuowanie dotychczasowego tempa wymiany przestarzałych pieców będzie wymagało coraz bardziej proaktywnej postawy samorządów, zachęcających i wspierających mieszkańców w korzystaniu z dedykowanych na ten cel środków publicznych, np. z rządowego programu Czyste Powietrze.
Głównym wyzwaniem w dalszym ograniczaniu niskiej emisji pozostaje sprawozdawczość – gminy często nie mają dokładnych danych, kto, gdzie i w jakim zakresie wymienił źródło ciepła. Nie będzie to jednak takie proste zadanie, gdyż dotychczas znaczna część wymiany domowych urządzeń grzewczych (które są głównym źródłem niskiej emisji w Polsce) odbywa się prawie zawsze z inicjatywy własnej właścicieli budynków, zachęconych kampaniami społecznymi i dofinansowaniem. Kontynuowanie dotychczasowego tempa wymiany przestarzałych pieców będzie wymagało coraz bardziej proaktywnej postawy samorządów, zachęcających i wspierających mieszkańców w korzystaniu z dedykowanych na ten cel środków publicznych, np. z rządowego programu Czyste Powietrze.
Aby ułatwić działanie urzędnikom, eksperci z ECAC opracowali IMPAQT - narzędzie, który integruje dane zawarte w różnych zbiorach bazy Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB) wraz z innymi bazami przestrzennymi. Już dotychczas były one publicznie dostępne, jednak eksperci zdołali przefiltrować dane tak, aby spełniały zgłoszone przez samorządowców potrzeby. W ten sposób wszystkie niezbędne informacje na temat jednego budynku zostały połączone w spójnym zestawie danych. Dzięki temu osobom odpowiedzialnym za działania antysmogowe łatwiej jest śledzić i analizować sytuację. Co więcej, system pozwala też skutecznie zidentyfikować sytuacje, w których budynek mieszkalny ma więcej źródeł ogrzewania (np. piec na gaz i kominek) i jedno z nich (kominek). Co więcej, można zaobserować budynki, w których jedno źródło spełnia wymagania uchwały antysmogowej a drugie jako kopciuch pozostaje w rezerwie. Wówczas strategia samorządu jest inna - nie dotacja a wygaszenie rezerwowego źródła. Te przypadki są możliwe dzięki zastosowaniu narzędzia IMPAQT do śledzenia wymiany urządzeń grzewczych w budynkach danej gminy, jak również do naniesienia jej na lokalną mapę.
IMPAQT jest w stanie usprawnić przeprowadzanie kontroli urządzeń grzewczych np. przez straże gminne i tym samym poprawić skuteczność lokalnej uchwały antysmogowej. Co więcej, nasze narzędzie jest użyteczne nie tylko jako wsparcie bieżących działań, ale może służyć również do planowania nowych polityk antysmogowych
- wyjaśnia Łukasz Adamkiewicz, prezes ECAC i współtwórca narzędzia.
Precyzyjna wiedza na temat stanu urządzeń grzewczych w gminie pozwoliłaby władzom lokalnym zaprojektować scenariusze do, nowego Programu Ochrony Powietrza (POP) i Planu Działań Krótkoterminowych (PDK) w sposób odpowiadający lokalnym specyfikom Zgodnie z wdrażaną Dyrektywą AAQD, prace nad POP i PDK rozpoczną się już w 2025 r. Specyfika lokalna, umożliwi na analizowanie charakterystyki i możliwości gmin wiejskich w inny sposób niż np. gmin wiejskich.
Projekt realizowany jest przez Fundację Europejskie Centrum Czystego Powietrza przy wsparciu Clean Air Fund. Algorytm systemu został opracowany w narzędziach powszechnie dostępnych dla urzędników – Excel i QGIS – co ułatwia wdrożenie rozwiązania oraz jego codzienne użytkowanie przez administrację publiczną.
